Instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk nie stosowały się do ograniczeń wynikających z ustawy kominowej. W skontrolowanych przez NIK jednostkach wypłacono ponad 2,7 mln zł nienależnych świadczeń dodatkowych i nagród rocznych.
Jak wskazuje NIK, wynagrodzenia miesięczne wszystkich osób kierujących instytutami co do zasady mieściły się w ustawowych limitach, jednak wysokość ich uposażenia była dodatkowo zwiększana w nieuprawniony sposób – poprzez nienależne premie czy nagrody uznaniowe.
W efekcie osoby kierujące instytutami naukowymi pobrały w latach 2014-2017 ponad 2,7 mln zł nienależnych świadczeń dodatkowych i nagród rocznych. Skala nieprawidłowości może być jednak znacznie większa. Dane z pozostałych 64 niekontrolowanych instytutów naukowych PAN wskazują na możliwość wypłacenia w tych instytutach w ciągu czterech lat prawie 8 mln zł nienależnych wynagrodzeń, świadczeń i nagród rocznych.
Zarobki dyrektorów kontrolowanych instytutów naukowych PAN mocno się różniły. Zasadnicze wynagrodzenie miesięcznych wynosiło od 6,2 tys. zł do 12 tys. zł. W ramach wynagrodzenia miesięcznego przysługiwał dyrektorom dodatek funkcyjny, który również był mocno zróżnicowany (wynosił od 1,8 tys. zł do 12 tys. zł) oraz dodatek za wysługę lat.
Z ustaleń kontroli wynika, że największe nieprawidłowości w wynagradzaniu dyrektorów instytutów naukowych PAN miały miejsce w 2014 r. W kontrolowanych instytutach naukowych PAN wypłacono wtedy prawie milion złotych nienależnych wynagrodzeń i innych świadczeń dyrektorom, ich zastępcom oraz głównym księgowym.
NIK zwraca uwagę, że w czterech z pięciu kontrolowanych instytutów naukowych PAN w latach 2014-2016 stwierdzono praktyki przyznawania świadczeń, które nie wynikają z ustawy kominowej. Dyrektorzy, ich zastępcy i główni księgowi tych instytutów naukowych PAN otrzymali łącznie ponad 1,9 mln nienależnych świadczeń dodatkowych. Były to:
– premie, premie kwartalne i bilansowe oraz nagrody uznaniowe – łącznie na kwotę ponad 1,47 mln zł (wypłacane w czterech instytutach);
– dodatkowe wynagrodzenia roczne z funduszu nagród – łącznie na kwotę prawie 226 tys. zł (wypłacane w jednym instytucie);
– ryczałty samochodowe i dofinansowania do ulg na przejazdy koleją – łącznie na kwotę ponad 179 tys. zł. (wypłacane w trzech instytutach);
– nagrody za publikacje – łącznie na kwotę ponad 46 tys. zł. (wypłacane w jednym instytucie).
Z ustaleń kontroli wynika ponadto, że z dyrektorami czterech z pięciu kontrolowanych instytutów zawarto umowy cywilnoprawne, w których występowali oni we własnym imieniu i na własną rzecz jako druga strona umowy (np. zleceniobiorca). Stwarzało to ryzyko naruszenia art. 108 Kodeksu cywilnego (zakaz czynności „z samym sobą”) na łączną kwotę 800 tys. zł.
Prezes PAN od 2015 roku podejmował działania na rzecz ujednolicenia zasad określających wysokość wynagrodzeń miesięcznych dyrektorów oraz przyznawanych im dodatkowych nagród rocznych. Jednak jego bieżący nadzór nad instytutami naukowymi PAN był w ocenie NIK nierzetelny w zakresie przestrzegania przepisów ustawy kominowej przez osoby kierujące tymi jednostkami naukowymi.
Na rzecz kontrolowanych instytutów, w związku z kontrolą NIK, zwrócono do końca czerwca 2018 r. łącznie 416 tys. zł, zaś na rzecz niekontrolowanych instytutów – 124 tys. zł.
Rozwiązania przyjęte w tzw. ustawie kominowej służyć mają przeciwdziałaniu pobierania nadmiernych wynagrodzeń, których wysokości nie uzasadniały wyniki ekonomiczne jednostki, jakość świadczonej pracy i sprawowana funkcja. Swym zakresem ustawa objęła nie tylko przedsiębiorstwa państwowe, agencje państwowe czy instytuty badawcze, ale także instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk.
Wprowadzony w ustawie mechanizm regulacji uposażeń oznaczał więc, że w odniesieniu do dyrektora instytutu, jego zastępców oraz głównego księgowego wysokość wypłacanego im wynagrodzenia ograniczona została do sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, ogłoszonego przez Prezesa GUS, bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego. Ograniczeniom ustawy podlegały także, mimo ich fakultatywnego charakteru, inne elementy uposażenia związane ze stosunkiem pracy, tj. świadczenia dodatkowe i nagrody roczne.
Źródło: NIK
